Skip to main content
Blog

Aby nie gryzły – metody oceny skuteczności produktów przeznaczonych do odstraszania komarów

By 25 października, 2018No Comments

Na kuli ziemskiej występuje około 4 tysięcy gatunków komarów, z czego najliczniejsze i najczęściej spotykane to gatunki: Aedes aegypti, Culex quinquefaciatus i Aedes vexans [1]. W poszczególnych regionach geograficznych dominują określone rodzaje, w Europie najczęściej spotyka się rodzaj: Culex, Aedes i Anopheles.

 

Samice komarów do rozrodu i prawidłowego rozwoju jaj potrzebują krwi ssaków, dlatego atakują ludzi i zwierzęta. Niektóre gatunki komarów atakują wyłącznie ludzi [2]. Lokalizacja źródła pożywienia jest możliwa poprzez detekcję atraktantu – dwutlenku węgla, wydzielanego przez skórę. W trakcie ugryzienia samice komarów wprowadzają wraz ze śliną substancje, których celem jest zapobieganie krzepnięciu krwi. Niestety, substancje te są przyczyną odczynów alergicznych. Niektóre gatunki komarów w trakcie ugryzienia wprowadzają do organizmów ofiary patogeny wirusów, bakterii lub pierwotniaków. Uważa się, że organizmy należące do rodzaju Aedes, Anopheles i Culex odpowiedzialne są za przenoszenie malarii (Anopheles), żółtej febry i dengi (Aedes), gorączki wschodniego Nilu (Culex) oraz wirusów niebieskiego języka u zwierząt oraz różnych wirusów, powodujących choroby mózgu [2].Ochrona przed komarami jest konieczna, zwłaszcza w krajach, w których możliwość przenoszenia patogenów przez komary jest  bardzo duża.

Zwalczający komary, czyli jaki?

Na rynku polskim obecnych jest wiele produktów, przeznaczonych do zwalczania lub odstraszania komarów. Produkty te należą do tzw. produktów biobójczych, których celem jest „niszczenie, odstraszanie, unieszkodliwianie organizmów szkodliwych, zapobieganie ich działaniu lub zwalczanie ich w jakikolwiek sposób inny niż działanie czysto fizyczne lub mechaniczne” [3]. Szczegółowy wykaz produktów dostępnych na rynku, przeznaczonych do zwalczania lub odstraszania komarów, jest publikowany przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Produkty te mają zróżnicowaną postać oraz przeznaczenie. Dostępne są zarówno w postaci żeli, płynów, bransoletek, fumigatorów i przeznaczone do stosowania zewnętrznego, na przykład na tarasach, balkonach, jak i stosowania wewnątrz pomieszczeń. Produkty przeznaczone do odstraszania komarów bardzo często aplikowane są bezpośrednio na odzież lub skórę. Warunkiem umożliwiającym wprowadzenie do obrotu handlowego tego typu produktów jest uzyskanie ważnego pozwolenia na obrót, wydanego przez prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Jednym z wymogów uzyskania takiego pozwolenia jest potwierdzenie skuteczności działania produktów w warunkach przewidzianych do stosowania. Skuteczność produktów biobójczych powinna być potwierdzona metodami uznanymi międzynarodowo lub opisanymi przez OECD lub innymi metodykami przemysłowymi, indywidualnymi, które zostały zatwierdzone przez prezesa Urzędu Rejestracji lub w przypadku pozwoleń europejskich przyjęte przez właściwy organ oceniający.

Skuteczny znaczy przebadany

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady nr 528/2012 z 22 maja 2012 r. w sprawie udostępnienia i stosowania produktów biobójczych badania skuteczności powinny być przeprowadzone zgodnie z wytycznymi unijnymi. Dotychczas opublikowanymi i obowiązującymi dokumentami wspólnotowymi, określającym procedury postępowania przy planowaniu badań, potwierdzających skuteczność produktów przeznaczonych do zwalczania lub odstraszania komarów, są:1)     Transitional Guidance on Efficacy Assessment for Product Type 18, Insecticide, Acaricides & other Biocidal Products against Arthropods and Product Type 19, Repellents & Attractants September 2016,2)    Guidance on the Biocidal Products Regulation Volume II: Efficacy Part A: Information Requirements Version 1.1 November 2014.Zgodnie z wytycznymi, wskazanymi w punkcie 1, skuteczność preparatów powinna być wykazana w testach laboratoryjnych oraz testach terenowych. W przypadku badań laboratoryjnych należy testować preparat wobec tych organizmów, na które będzie narażony w danym regionie geograficznym potencjalny użytkownik preparatu, którego celem jest odstraszanie lub zwalczanie komarów.Samice komarów użyte w badaniach powinny pochodzić z hodowli kilku- lub kilkunastodniowych oraz przed prowadzeniem testów powinny być głodzone przez odpowiedni okres. W przypadku repelentów metodyka badań powinna odzwierciedlać przeznaczenie produktu, np. czy produkt ma być stosowany na ubrania lub skórę czy też w otoczeniu przebywania ludzi. W badaniach powinni uczestniczyć ochotnicy, którzy na kilka dni przed przystąpieniem do testów oraz w trakcie prowadzenia testu nie przyjmowali suplementów diety, zawierających witaminy z grupy B oraz nie stosowali perfum, kremów, dezodorantów, mogących odstraszać komary. Przed wykonaniem testów należy również sprawdzić gotowość komarów do pobierania krwi. Ochotnicy biorący udział w badaniu powinni zabezpieczyć ciało odpowiednią odzieżą ochronną, uniemożliwiającą przebicie jej kłujką w części ciała niepoddanej działaniu repelentu. Repelent powinien być natomiast podany na ciało – zazwyczaj na przedramię, w ilości oraz w sposób określony przez producenta. W przypadku testów laboratoryjnych należy uwzględnić parametry warunków wilgotnościowo-temperaturowych pomieszczenia, kubaturę pomieszczenia oraz współczynnik wentylacji. Możliwe jest również prowadzenie doświadczeń tzw. ręka w klatce, polegających na umieszczaniu ręki ochotnika potraktowanej preparatem biobójczym w klatce z organizmami testowymi. Badania prowadzi się przez okres 5 – 10 min, co godzinę. W trakcie testów zlicza się ilość osobników siadających i kłujących w miejscach na ciele potraktowanych preparatem biobójczym. W trakcie przerw ochotnicy nie powinni poddawać potraktowanej preparatem ręki myciu, pocieraniu lub innym czynnościom, mogących wpłynąć na skuteczność działania repelentów. W każdym teście ilość organizmów powinna być uzupełniana. Testy w warunkach polowych powinny być prowadzone w miejscach obfitego występowania komarów (lasy, okolice stawów) w porze maksymalnej aktywności komarów. Badania można prowadzić w przygotowanych do eksperymentu chatach lub altanach, posiadających otwierane okna i drzwi, umożliwiające napływ do wnętrza komarów z otoczenia.Podobnie jak badania eksperymentalne prowadzi się testy kontrolne bez użycia repelentów.

Przebadany znaczy dopuszczony

Produkt biobójczy może być dopuszczony do obrotu tylko wtedy, gdy posiada wystarczający poziom skuteczności. W przypadku repelentów używanych na skórę lub ubrania, zgodnie z kryteriami skuteczności opisanymi w dokumencie Transitional Guidance on Efficacy Assessment for Product Type 18, Insecticide, Acaricides & other Biocidal Products against Arthropods and Product Type 19, Repellents & Attractants September 2016, skuteczność w deklarowanym czasie powinna być uzyskana na poziomie około 100%, w przypadku produktów niestosowanych na skórę lub ubrania wymagana skuteczność nie powinna być mniejsza niż 80%.Tabela 1: Przykłady metodyk służących do określenia skuteczności biobójczej preparatów przeznaczonych do odstraszania komarów:

Grupa produktowa Nr metody Tytuł
PT19repelenty ASTM E951-
94(2006)
Standard Test Methods for Laboratory Testing of Non-Commercial Mosquito Repellent Formulations On the Skin
WHO/HTM/NTD/W
HOPES/2009.4
Guidelines for efficacy testing of mosquito repellents for human skin
US EPA Guideline,
OPPTS 810.3700
(2010); EPA 712-
C-10-001)
Insect repellents to be applied to human skin

 Piśmiennictwo1.      Rudzki E., 2005: alergia na ślinę komarów, Alergia Astma Immunologia, 10(3), 103-107.2.     Transitional Guidance on Efficacy Assessment for Product Type 18, Insecticide, Acaricides & other Biocidal Products against Arthropods and Product Type 19, Repellents & Attractants September 2016.3.  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 528/2012 z 22 maja 2012 r. w sprawie udostępnienia i stosowania produktów biobójczych.

dr Izabela Betlej

PWSZ im. S. Pigonia w Krośnie

 

Leave a Reply